De Zwerm
De Zwerm van aifoon is een installatie met twintig draagbare, wireless luidsprekers die geluid in beweging kunnen zetten.
Geluid en luisteren ervaar je niet enkel frontaal of in stereo. Integendeel, geluid omringt ons dagelijks langs alle kanten. Het raakt ook meer dan alleen je oren; luisteren doe je met je hele lichaam. Om hier op een artistieke manier mee te kunnen spelen in voorstellingen en participatieve projecten, hebben we een tool gezocht die eenzelfde immersieve ervaring kan creëren. Een geluidssysteem dat ons ook kan omringen en geluid in alle mogelijke richtingen strooit. Een zwerm van twintig luidsprekers leek ons hiervoor ideaal. We hadden hoge eisen voor deze speakers: goede geluidskwaliteit, draadloos, verplaatsbaar in de ruimte, licht genoeg om te dragen maar ook stevig genoeg om tegen een stootje te kunnen … Daarbovenop wilden we ze als groep, in real time, kunnen besturen vanuit één live-console.
We wilden iets dat nog niet bestond. Dus maakten we het gewoon zelf!
Na een aantal testfases hebben we voor de voorstelling murmur een eerste versie van De Zwerm ontwikkeld: twintig mensen verspreid over het publiek droegen een speaker in een rugzak, waardoor het geluid zich rakelings langs de toeschouwers beweegt. Deze speakers konden we al tegelijk besturen, maar alle audio moest op voorhand worden geüpload. Bij onze huidige Zwerm is dat niet meer nodig. We kunnen live beslissen welke geluiden we naar waar sturen en hoe. Toonhoogte, luidheid, beweging … we hebben alles in de hand!
Een immersieve geluidservaring
Samen met ons publiek creëren we geluidsomgevingen waarin je helemaal wordt ondergedompeld. Doordat je De Zwerm eenvoudig bestuurt en verplaatst kunnen we collectief groeien in het luisteren. De speakers laten zich bespelen als een blokkendoos waarmee je je omgeving auditief vormgeeft.
De Zwerm is niet alleen een nieuw audiosysteem, maar ook een methode die iedereen in staat stelt om eigenhandig op een fysieke en ruimtelijke manier geluidsomgevingen te creëren.
Momenteel onderzoeken we verschillende mogelijkheden, methodes en settings waarbij De Zwerm ingezet kan worden:
De Zwerm en ons onderzoek naar auditief samenleven
We zetten De Zwerm in om samen na te denken over de geluidsomgeving waarin we wonen. Dit deden we eerder in een Antwerps park waar we met De Zwerm fonteingeluiden simuleerden. Het Brilschanspark is een stadspark vlak naast de autostrade. Het geluid van fluitende vogels, krakende takjes of de wind die door bladeren ruist, wordt er jammer genoeg verstoord door het gedaver van auto’s en vrachtwagens. Daar wil het plaatselijke stadsbestuur iets aan doen. Wat als een fontein het verkeersgeluid zou kunnen maskeren? Hierbij camoufleer je een geluid, in dit geval de autostrade, door een nieuw geluid aan de omgeving toe te voegen: de ruisende fontein!
Om de ideale maskerende waterpartij te vinden, organiseerde de stad samen met Universiteit Gent en aifoon een auditie voor fonteinen. aifoon creëerde met De Zwerm een immersieve opstelling met fonteingeluidopnames. Zo konden we ter plekke de auditieve impact simuleren van zo’n fontein voor een jury van een dertigtal buurtbewoners en enkele experten.
De Zwerm kan immersieve geluidservaringen creëren die ons doen nadenken over de impact van geluid op de publieke ruimte. Op die manier willen we meer bewustzijn creëren over de geluidsomgeving waarin we leven en over hoe mensen er zelf op kunnen ingrijpen.
Binnen dit onderzoek vinden we het belangrijk om met stedenbouwkundigen, ruimtelijke planners en architecten samen te werken en zo ook hun auditief bewustzijn aan te scherpen. In 2023 demonstreerden we De Zwerm bijvoorbeeld op het Urban Sound Symposium in Barcelona en op het Congres Publieke Ruimte in Antwerpen.
Binnen deze context gebruiken we De Zwerm ook bij luisterwandelingen waarbij de deelnemers een speaker dragen in een rugzak. Samen vormen ze een geluidencompositie die de publieke ruimte doorkruist. Ze voegen een auditieve laag fictie toe aan de realiteit, waardoor ook voorbijgangers anders gaan luisteren.
De Zwerm als instrument
Een grote troef van De Zwerm is dat de speakers in alle hoeken van een ruimte geïnstalleerd kunnen worden. Op die manier kan je ruimtelijk en sculpturaal componeren.
Hierdoor wordt een concert met De Zwerm een immersieve ervaring waarbij je als muzikant nieuwe mogelijkheden kan verkennen en als toehoorder langs alle kanten door de muziek wordt omringd. Een eerste samenwerking die we hier rond hebben opgezet is met percussionist Karen Willems. Zij onderzocht de zwerm, de ruimte en haar stem …
De Zwerm als tool of spelelement in workshops
aifoon geeft als luisterkunstorganisaiie vaak workshopreeksen. We prikkelen en onderzoeken het luisteren binnen diverse groepen, bouwen samen aan een rijkere luistercultuur. In deze context gebruiken we De Zwerm als laagdrempelige hands-on tool waarmee deelnemers zelf aan de slag kunnen. Ze kunnen de speakers dragen, verplaatsen, bedekken, op elkaar stapelen … om zo zelf een geluidsomgeving te creëren en te onderzoeken.
Met leerlingen van De Buurt speelden we een oriëntatiespel waarbij je geblinddoekt gegidst wordt van speaker naar speaker. Tijdens het theaterfestival in Sankt Vith decoreerden we de ruimte met geluid. Speakers werden gesorteerd, verspreid of verstopt. Elke deelnemer zocht uiteindelijk zijn persoonlijke sweetspot in onze nieuwe geluidsomgeving. De leden van Klankverbond brachten de geluiden uit een winterse woonkamer naar een zomers Gents plein. Dankzij De Zwerm kunnen we abstracte principes als ‘geluid’ en ‘luisteren’ heel concreet en tastbaar maken.
De Zwerm als artistieke interventie of installatie
We zullen De Zwerm ook inzetten als artistieke interventie of installatie. Via een choreografie van geluid geven we hierbij kleur aan de beleving van een (publieke) ruimte. Denk maar aan het rustgevende effect van zacht meanderende geluiden in een ziekenhuis? Of een soundtrack die het lezen bevordert in een bibliotheek? Een panorama van natuurgeluiden dat over een plein dwarrelt wanneer je ‘s ochtends naar je werk stapt?
De volgende stap: Fysiek componeren
De zwerm zal ook met positioneringssensoren kunnen werken. Hierdoor is het een makkelijk hanteerbare tool waarmee je fysiek kan componeren. Zonder enige technische kennis kan je bijvoorbeeld de richting of het volume van een geluid aanpassen door een tag te bewegen in de ruimte.
The making of De Zwerm
Voor de ontwikkeling van De Zwerm konden we rekenen op VLAIO, het Vlaams Agentschap voor Innovatie en Ondernemen. en De Nationale Loterij. Zij zagen (en hoorden) het artistieke potentieel van De Zwerm en zorgden voor financiële steun bij de verdere ontwikkeling.
Credits
concept: Stijn Dickel / aifoon vzw
software: Tim De Paepe & Kasper Jordaens
hardware / design: Jeroen Vandesande
productie: Jeroen Vandesande & Hannah Lyssens
outside ear: Johan Vandermaelen
met steun van: VLAIO - Agentschap Innoveren & Ondernemen & Nationale Loterij
