A fountain to mask city noise

Een fontein om stadsgeluiden te maskeren

Een stadspark vlak naast de autostrade, dat is het Brilschanspark in Berchem (Antwerpen). Het geluid van fluitende vogels, krakende takjes of de wind die door bladeren ruist, wordt er jammer genoeg verstoord door het gedaver van auto’s en vrachtwagens. Daar wil het plaatselijke stadsbestuur iets aan doen. Wat als een fontein het verkeersgeluid zou kunnen maskeren?

Geluiden die elkaar ‘maskeren’ of ‘opheffen’. Hoe werkt dat?

Wanneer twee geluiden gelijkaardig klinken - omdat ze bijvoorbeeld binnen hetzelfde frequentiegebied vallen (toonhoogte) - moeten ze tegen elkaar opboksen om als eerste je hersenen te bereiken. Beide geluiden vang je dus tegelijk op met je oren, maar neem je daarom niet perse even hard waar. Welk geluid als eerste je hersenen bereikt, bepaal jij onbewust zelf.

Als mens vestigen we graag onze aandacht op positieve geluiden. Het ruisen van een autostrade of van een fontein klinkt eigenlijk vrij gelijkaardig, maar het water klinkt aangenamer en horen we liever, dus geven we dat geluid voorrang in de race richting onze hersenen.

Van dit fenomeen kan je dus gebruik maken om bijvoorbeeld verkeersgeluiden in een park te compenseren met andere geluiden. Op veel plekken wordt deze techniek al gebruikt (vb. Frederiksberg in Denemarken, Sheffield in het VK). Ook Antwerpen wil een fontein installeren in het Brilschanspark en liet zich daarbij adviseren door experten én de buurtbewoners.

Een auditie voor fonteinen

Om de ideale maskerende waterpartij te vinden, organiseerde de stad samen met Universiteit Gent en aifoon een auditie voor fonteinen. Van zes bestaande fonteinen in Antwerpen werd het geluid opgenomen.

aifoon speelde de opnames af in het Brilschanspark via De Zwerm, ons immersieve speakersysteem. Zo konden we ter plekke de auditieve impact simuleren van zo’n fontein voor een jury van een dertigtal buurtbewoners en enkele experten.

Om de oren van de jury op te warmen begon de sessie met enkele luisteroefeningen. Hierbij sluiten de deelnemers de ogen en stretchen ze de oren.

Zo worden ze zich bewust van de geluiden rondom hen, maar ook van de flexibiliteit van het luisteren: je kan je concentreren op je ademhaling dichtbij, maar ook uitdijen tot de speeltuin vijf straten verderop. Luisteroefeningen kunnen eindeloos variëren tot de oren voldoende zijn opgewarmd en er een aangename staat van concentratie en alertheid is bereikt.

Tijdens de luistersessies werden alle fonteinen apart afgespeeld, lieten we enkele combinaties horen én simuleerden we verschillende locaties in de vijver. Via een vragenlijst beoordeelden de buurtbewoners telkens enkele parameters. Op die manier legden ze hun unieke luisterervaring vast.

Voorbeelden van vragen:

  • Welk fonteingeluid verkies je?
  • Hoe zou je het geluidenlandschap omschrijven?
  • Hoe hard hoor je het verkeer? Menselijke geluiden? Natuurgeluiden?
  • …

Via de verzamelde data gingen de experts van UGent op zoek naar het ultieme bouwplan voor de Antwerpenaren: welke combinatie aan fonteinen maskeert volgens de buurtbewoners het verkeersgeluid het beste en waar in de vijver moeten de waterpartijen geplaatst worden?

De voorkeur van de buurtbewoners ging uit naar een combinatie van geluiden: hoogspuitende fonteinen om de hoogste frequenties van het voorbijrazende verkeer te maskeren en ruisende beluchters (lagere fonteinen waarbij er ook zuurstof aan het water wordt toegevoegd) om de lagere frequenties van vrachtwagens te verhullen.

Betrokkenheid en agency

Volgens aifoon is het belangrijk om buurtbewoners te betrekken bij de auditieve inrichting van de stad. Geluidsoverlast is overal, vaak sluimerend. Het wordt ook wel de ‘silent killer’ genoemd. Door onze visuele ingesteldheid zijn we ons vaak niet bewust van het geluid rondom ons, of spreken we er alleen over in negatieve termen als ‘lawaai’ en ‘overlast’.

Het is belangrijk om bij dit soort auditieve ingrepen in de stad een dialoog op te starten tussen bewoners en bestuurders. Door samen in gesprek te gaan over onze dagelijkse geluidsomgeving en persoonlijke luisterervaringen te delen, creëren we niet alleen bewustwording maar ook betrokkenheid. We laten de reikwijdte van onze oren groeien en geven agency aan de buurtbewoners: hoe willen jullie auditief samenleven? Dat bereik je niet via objectieve voorspellingen.

Deze keer lagen de metingen en voorspellingen van de experts in lijn met de luisterervaring van de bewoners, maar dat zal niet noodzakelijk altijd het geval zijn.

Dialoog en objectieve metingen moeten elkaar blijven aanvullen in de zoektocht naar een nieuwe geluidsomgeving. Alleen dan kan er een klanklandschap ontstaan waarnaar iedereen wil luisteren.

Aandacht in de pers

Het project in het Brilschanspark kreeg zowel nationale als internationale persaandacht. De reportages van VTM en VRT zijn niet meer publiek beschikbaar, maar via onderstaande links kan je nog enkele radioreportages beluisteren en persartikels lezen.

  • Berchem wil met fonteinen lawaai van auto's verdoezelen: hoe kan je geluid met geluid bestrijden? (Radio 1 / VRT)

  • District Berchem test verschillende fonteingeluiden voor heraanleg park om verkeersgeluid optimaal te maskeren (Radio 2)

  • Buurtbewoners Brilschanspark kiezen hoe hun fontein klinkt: “Het lawaai van de Singel zo goed mogelijk maskeren” (Gazet van Antwerpen / Het Nieuwsblad / ATV)

  • Unicum in Vlaanderen: Berchem kiest fontein die het aangenaamst klinkt (Het Nieuwsblad)

  • Gezocht in Berchem: luide fontein om geraas van auto’s te verdoezelen. “Buurtbewoners hebben keuze uit vijf fonteinen” (Het Laatste Nieuws)

  • Woord van de week: soundscaping (Taaladvies Vlaanderen)

  • Luide fontein moet lawaai ring Antwerpen maskeren (Geluidsnieuws.nl)

  • Geluidshinder gewenst om verkeershinder te maskeren (pompnl.nl)

  • Antwerp to Quiet Traffic with Noise-Cancelling Fountains (popupcity.net)

  • Innovation of the day: Antwerp residents test noise-canceling fountains to mask traffic noise (trendwatching.com)

  • These noise-canceling fountains can help mask traffic (fastcompany.com)